Γενικά

 

 

Η Λαμία αποτελεί έδρα του διευρυμένου πλέον Δήμου Λαμιέων ο οποίος έχει πληθυσμό 74.720 κατοίκους (επίσημη απογραφή 2011). Πριν τη μεγάλη πολεοδομική ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών και μέχρι τα 1950 ήταν χτισμένη πάνω σε δύο λόφους που ?ναι οι απολήξεις του όρους Όθρυς. Αποτελεί έδρα της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας συσσωρεύοντας όλες τις προβλεπόμενες δημόσιες υπηρεσίες.

 

  

 Κατέχει την θέση της αρχαίας ομώνυμης Φθιωτικής πόλης. Αποτελεί οδικό κόμβο καθότι ενώνει την Βόρεια με τη Νότια Ελλάδα μέσω του Αυτοκινητοδρόμου Αιγαίου, και την Δυτική Ελλάδα μέσω του κόμβου του Μπράλου.

  

Ιστορική Αναδρομή

 

 

Η ίδρυση της Πόλης

Σύμφωνα με την παράδοση, η πόλη χτίστηκε από τον Λάμο (ή Λάμιο), που ήταν γιος του Ηρακλή ή τη Λαμία, που ήταν θυγατέρα του Ποσειδώνα και βασίλισσα της Τραχίνας. Ορθότερη μάλλον είναι η άποψη ότι η πόλη δεν πήρε το όνομά της από τον ιδρυτή (ή την ιδρύτρια της) αλλά ότι πρόκειται για αναγραμματισμό της λέξης Μαλία, ονομασία που έφερε η γύρω περιοχή. Ανήκε διαδοχικά στους αρχαίους Φθιώτες και τους Μαλιείς. Φαίνεται, πάντως, ότι για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα η Λαμία εξαρτιόταν από τους βορειότερους Θεσσαλούς δηλαδή τους Αχαιούς Φθιώτες, ενώ μετά το 344 π.Χ. περιέρχεται στους Μακεδόνες. Μνημονεύεται για πρώτη φορά απ? το Δημήτριο Καλλατιανό στα 427 π.Χ., εξ? αιτίας του τρομακτικού και καταστρεπτικού σεισμού της περιοχής. Σχετικά με την ίδρυση της πόλης λέγεται ότι χτίστηκε στα 426 π.Χ. απ? τους Μαλιείς σαν αντίβαρο και για λόγους στρατιωτικούς, επειδή κείνη τη χρονιά οι Σπαρτιάτες έχτισαν την Ηράκλεια στη θέση της παλιάς Τραχίνας. Στο ότι είναι μάλλον έργο των Μαλιαίων, συνηγορεί και το γεγονός ότι το δυτικό μέρος του Φρουρίου της πόλης είναι πολυγωνικό, δηλαδή τρόπος δόμησης του τέλους του 6ου και των αρχών του 5ου αιώνα. Ίσως όμως και να χτίστηκε και από κάποιους άλλους και να κατακτήθηκε απ? τους Μαλιείς στα 413 π.Χ.

 

Ετυμολογική ερμηνεία του ονόματος

Η λέξη Λαμία ετυμολογικά συγγενεύει με το λαιμός ή λάμος, που σημαίνει χάσμα, βάραθρο ή και αχόρταγος, λαίμαργος. Γνωστό πως μέσα από την πόλη περνούσε μεγάλο και βαθύ ρέμα. Στη βορειανατολική πλευρά της Πλατείας Λαού, σε πρόσφατη ανασκαφή για ανοικοδόμηση αποκαλύφθηκε ένα βαθύ φαράγγι με μπόλικο τρεχούμενο νερό. Άλλωστε και τα πλατάνια της είναι αδιάψευστοι μάρτυρες. Δεν αποκλείεται,λοιπόν, η Λαμία να ονομάστηκε έτσι από τούτο το ρέμα και τις πολλές της λάμιες που ζούσαν κείνα τα χρόνια στην πυκνή της βλάστηση.

 

Λαμιακός πόλεμος

Οι δημοκρατικοί κάτοικοι της Αθήνας θεώρησαν το γεγονός του θανάτου του Μεγαλέξανδρου στα 323 π.Χ., μεγάλη ευκαιρία για ν? απαλλαγούν απ? το βαρύ μακεδονικό ζυγό. Για τούτο συνενώθηκαν μ? άλλους Έλληνες ομοϊδεάτες, φτιάξανε ένα στρατό από κάπου 30.000 άνδρες, όρισαν αρχηγό τους το Λεωσθένη, κι ανενόχλητοι πορευτήκανε μέχρι τη Λαμία.

Απ? την άλλη μεριά, οι Μακεδόνες μ? αρχηγό τους τον Αντίπατρο, που ?χε μονάχα 13.000 πεζούς και καμιά εξακοσαριά ιππείς, διαβήκαν το Σπερχειό και κατέλαβαν την Ηράκλεια.
Ο Λεωσθένης, έχοντας αριθμητική υπεροχή, συνέχεια προσπαθούσε με αψιμαχίες να προκαλέσει τον Αντίπατρο σε πόλεμο. Τούτος όμως γνωρίζοντας τη μειονεκτική του θέση,?έδραμεν εις την Λαμίαν, εισέβαλε εις την πόλιν και ωχηρώθη εν αυτή?.
Πολλές οι επιθέσεις των Αθηναίων μα άκαρπες. Τα τείχη της Λαμίας προστάτευαν τους Μακεδόνες. Μη έχοντας άλλο τρόπο να αναγκάσουν τον Αντίπατρο και τον στρατό του να εμπλακεί σε πόλεμο, οι Αθηναίοι σκάψανε βαθιά τάφρο τριγύρω της Λαμίας, ελπίζοντας ότι η ?έλλειψις των χρεοδοστάτων ήθελεν αναγκάσει αυτούς εις παράδοσιν?.
Έτσι άρχισαν οι στερήσεις, η πείνα, η δίψα και οι αρρώστιες. Ο Αντίπατρος βλέποντας την απελπιστική κατάσταση του στρατού του, ζήτησε ειρήνη. Ανένδοτος ο Λεωσθένης, που ήθελε την άνευ όρων παράδοση του μακεδονικού στρατού. Και ενώ όλα έδειχναν πως ο Αντίπατρος θα παραδινόταν, η μοίρα επιφύλαξε κάτι απροσδόκητο για τον Αθηναίο αρχηγό. Μια πέτρα, σε κάποια μικροσυμπλοκή, ξέφυγε και τον χτύπησε στο κεφάλι. Τρεις μέρες αργότερα ξεψύχησε. ?Του δε Αντιπάτρου τοις τας τάφρους ορύττουσιν επιθεμένου, και συμπλοκής γενομένης, ο Λεωσθένης παραβοηθών τοις ιδίοις καιπληγείς εις την κεφαλήν λίθω, παραχρήμα μεν έπεσε και λιποψυχήσας εις την παρεμβολήν απεκομίσθη, τη τρίτη δε ημέρα τελευτήσαντος αυτού και ταφέντος ηρωικώς δια την εν τω πολέμω δόξαν ο φήμος Αθηναίων? ?Τη θέση του Λεωσθένη πήρε ο Αντίφιλος, Αθηναίος, που διακρινόταν για την πολεμική του ανδρεία. Οι Μακεδόνες βλέποντας πως ο Αντίπατρος εξακολουθούσε να? ναι σε δεινή θέση, έστειλαν το Λεοννάτο με 20.000 πεζικάριους και 2.500 καβαλαραίους. Οι Έλληνες σύμμαχοι, φοβούμενοι την ερχόμενη ενίσχυση, έλυσαν την πολιορκία και προσπάθησαν να σταματήσουν το Λεοννάτο προτού ενωθεί με τον Αντίπατρο. Μάχη φοβερή ξέσπασε λίγο πιο έξω από τη Λαμία. Ο Λεοννάτος σκοτώθηκε. Ο Αντίπατρος έτρεξε να βοηθήσει το στρατό του σκοτωμένου αρχηγού. Ταυτόχρονα οι Μακεδόνες λάβανε κι άλλη στρατιωτική βοήθεια που? φτασε απ? την Ασία με αρχηγό τον Κρατερό. Νέα εξοντωτική μάχη ξέσπασε στην Κρανώνα της Λάρισας. Χρόνος της ο Σεπτέμβρης του 322 π.Χ.. Νικητές οι Μακεδόνες. Η Λαμία ξανάπεσε στα χέρια των Μακεδόνων. Έμεινε κάτω απ? το ζυγό τους μέχρι το 302, χρονιά που λευτερώθηκε απ? το Δημήτριο τον Πολιορκητή.

Στη διάρκεια του 3ου π.Χ. αιώνα η Λαμία γνώρισε μια απ? τις πιο ανθηρές περιόδους στην ιστορία της αλλά συνάμα και την ολοκληρωτική της καταστροφή. Σε τούτα τα γεγονότα συνετέλεσαν οι Αιτωλοί με τους οποίους οι Λαμιώτες συμμάχησαν.

Οι Αιτωλοί, λαός τραχύς, γενναίος, πλεονέκτης και φύσει ελεύθερος είναι οι μόνοι που όχι μόνο δεν βρέθηκαν κάτω απ? τη κυριαρχία των Μακεδόνων, μα και τους πολέμησαν αποτελεσματικά και επέβαλαν την επιρροή τους πάνω σε άλλες πόλεις. Στα 212 π.Χ. οι Λαμιώτες και οι Αιτωλοί συμμάχησαν με τους Ρωμαίους για να πολεμήσουν τους Μακεδόνες. Τούτο όμως το πάντρεμα με τους Ρωμαίους ήταν η αρχή των πολλών δεινών που ακολούθησαν για τη Λαμία και την υπόλοιπη Ελλάδα.
Στα 208 π.Χ. ο Μακεδόνας αρχηγός Φίλιππος ο Ε? συγκρούστηκε με τους Αιτωλούς και τους Λαμιώτες μέσα στη Λαμία, τους νίκησε και τους ανάγκασε να κλειστούν στο Φρούριο. Στα 207 π.Χ. οι Αιτωλοί υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης με το Φίλιππο, ομοίως και οι Ρωμαίοι στα 205 π.Χ. Λίγο αργότερα όμως, κατά το 200 π.Χ. οι Ρωμαίοι αθέτησαν τη συμφωνία ειρήνης και επιτέθηκαν κατά του Φιλίππου.
Οι Αιτωλοί, μισούντες τους Ρωμαίους επειδή δεν τους έδωσαν τα όσα είχαν συμφωνήσει για την υποστήριξη τους κατά του Φιλίππου, αποφάσισαν να κάνουν συνέλευση στη Λαμία. Σε τούτο το ιστορικό γεγονός κάλεσαν τον Αντίοχο, το μεγάλο Σύριο βασιλιά, που ήρθε στη Λαμία συνοδευόμενος απ? τον Αννίβα. Τούτος ο Καρχηδόνιος στρατηγός έγινε αντικείμενο θαυμασμού, περπάτησε στα λαμιώτικα στενεσόκακα και χρειάστηκαν ώρες πολλές να περάσει μέσα από τα πλήθη μέχρι να φτάσει στον τόπο της συνέλευσης στην οποία και μίλησε.
Η συνέλευση ανακήρυξε τον Αντίοχο αρχιστράτηγο όλων των συμμάχων στον πόλεμο κατά των Ρωμαίων. Δεν τον υποστήριξαν όμως έμπρακτα ? όπως του είχαν υποσχεθεί, με αποτέλεσμα το 191 π.Χ. να νικηθεί απ? το Ρωμαίο Ακίλιο στα Θερμοπύλια. Στη συνέχεια ο Ακίλιος συμμάχησε με το Φίλιππο και επιτέθηκαν κατά της Λαμίας, η οποία αντιστάθηκε, γεγονός που τους ανάγκασε να την πολιορκήσουν για να αναγκάσουν τους Λαμιώτες να παραδοθούν. Θα άντεχαν πολύ, αν ο Ακίλιος δεν έκανε, το 190 π.Χ., πολλές ταυτόχρονες και ξαφνικές επιθέσεις στην ήδη εξασθενημένη Λαμία. Σε μια ξαφνική τέτοια πρωινή επίθεση η πόλη καταλήφθηκε μέσα σε λίγες ώρες, λεηλατήθηκε ανηλεώς και ό,τι τρόφιμα και ρουχισμός υπήρχαν μοιράστηκαν στους στρατιώτες. Η Λαμία καταστράφηκε ολοκληρωτικά και για αιώνες ήταν σχεδόν ξεχασμένη και ανύπαρκτη.

Βυζαντινά Χρόνια

Δε γνωρίζουμε πότε και από ποιούς μετονομάστηκε Ζητούνι. ?Ισως τούτο να? γινε στους χρόνους του Ιουστινιανού.Την πρωτοαπαντάμε σαν Ζητούνι στην 8η Οικουμενική Σύνοδο, στα 869. Εμφανίζεται δε με μια ποικιλία παραλλαγών, όπως: Ζητούνιον, Ζηρτούνιον, Ζητόνιον, Gipton (κατά του βυζαντινούς χρόνους), Situn (κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας), El Sito (κατά την σύντομη κατοχή των Καταλανών), και Ιzντίν κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας. Πολλοί ιστορικοί προσπάθησαν να δώσουν κάποια εξήγηση όσον αφορά την προέλευση της λέξης. Μερικοί πιστεύουν πως προέρχεται απ? το τούρκικο ή αραβικό Zeitun που πάει να πεί ελιά. ?Αλλοι λένε πως προέρχεται απ? τη σλαβική λέξη σιτόνιον, που σημαίνει η σιτοβόλος περιοχή ή ?πέραν του ποταμού κειμένη χώρα?. Είναι γνωστό ότι οι Λαμιείς ασπάσθηκαν το Χριστιανισμό πολύ νωρίς, πιθανότατα ανάμεσα στα 50 και 52 μ.Χ., πιθανότατα την εποχή που και οι γείτονές τους Υπατιαίοι άκουσαν το Ευαγγέλιο για πρώτη φορά από τον Άγιο Ηρωδίωνα, έναν από τους 70 Αποστόλους.

Τον όγδοο αιώνα, η πόλη αναφέρεται ως έδρα επισκόπου και το 869 μ.Χ. Κοντά στη Λαμία έγινε η περίφημη μάχη του Σπερχειού (995 μ.Χ.), κατά την οποία ο Βυζαντινός στρατός υπό τον Νικηφόρο Ουρανό, κατέστρεψε τους Βουλγάρους του Σαμουήλ εξανεμίζοντας τις βλέψεις του στην Ελλάδα.

Με την τέταρτη Σταυροφορία (1204) και την Φραγκική κατάκτηση της Ελλάδας, το Ζητούνι υπάγεται στο βασίλειο της Θεσσαλονίκης και δίνεται ως το τιμάριο στο θρησκευτικό τάγμα των ιπποτών του Ναού της Ιερουσαλήμ. Το όνομα της πόλης εκγαλλίζεται σε Giton και, με την διάλυση του τάγματος, υπάγεται στο Δουκάτο των Αθηνών για να καταλυθεί, στην συνέχεια, από τους Καταλανούς που την κρατούν μέχρι το τέλος σχεδόν, του 14ου αιώνα. Το ισπανικό της όνομα είναι EL Cito και θα ξαναπεράσει στην Βυζαντινή κυριαρχία πριν καταλυθεί από τους Τούρκους και ονομαστεί από αυτούς Ιζντίν.

 

Τουρκοκρατία και Ελληνική Επανάσταση 1821

Την Άνοιξη του 1458 πέρασε από το Ζητούνι, με προορισμό την Πελοπόννησο, ο Σουλτάνος ο Μωάμεθ Β? ο Πορθητής, ενώ από τους περιηγητές που επισκέφτηκαν την πόλη, ονομαστός είναι ο Εβλιά Τσελεμπί. Στη διάρκεια του Τουρκοενετικού πολέμου (1690-1718) οι κάτοικοι του Ζητουνίου και της περιοχής γνώρισαν πολλές ταλαιπωρίες. Στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 η πόλη ήταν κέντρο πολλών πολεμικών επιχειρήσεων και εδώ γνώρισε μαρτυρικό θάνατο ο ήρωας της Αλαμάνας, Αθανάσιος Διάκος.

 

Ανακήρυξη Ελληνικού κράτους

Μετά το τέλος του πολέμου και έπειτα από διπλωματικό αγώνα, η πόλη επιδικάστηκε στους Έλληνες και οι Τούρκοι εγκατέλειψαν το Ζητούνι στις 28 Μαρτίου 1833, αφήνοντας σε αυτήν μόνο 24 ελληνικές οικογένειες. Για 50 χρόνια η Λαμία, που στα 1836 ξαναπήρε την παλιά της ονομασία, θα είναι μια ακριτική πόλη. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός της φυγής των τούρκικων οικογενειών για την ακόμα τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία και το βιαστικό ξεπούλημα της περιουσίας τους που ?εν μια νυκτί?  η οποία πέρασε απ? τους αγάδες σε ελάχιστους Έλληνες, τους αργότερα γνωστούς ως μεγαλοτσιφλικάδες. Έτσι το σύνολο των Ελλήνων βρέθηκαν από ραγιάδες Τούρκων, σκλάβοι και δούλοι των συμπατριωτών τους! Ακολουθούν οι λοιμώδεις αρρώστιες, η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός και η μεγάλη παιδική θνησιμότητα. Μακεδόνες, Θεσσαλοί και Ηπειρώτες καταφθάνουν στην πόλη για ν? αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια και να βρουν κάποιο μεροκάματο.

Το 1848 ξέσπασε εξέγερση εναντίον του Όθωνα. Μετά την επικράτηση των κυβερνητικών οι εξεγερθέντες κατέφυγαν στη Θεσσαλία που ήταν υπό τουρκική κατοχή.

Στα 1866 η πόλη μετονομάζεται από Ζητούνι σε Λαμία. Την ίδια χρονιά ιδρύεται το Γυμνάσιο και την επόμενη χρονιά το Τουρκικό Προξενείο. Η πόλη αποκτά τελωνείο, νοσοκομείο και γίνεται ένα διοικητικό και πνευματικό ελληνικό ακριτικό κέντρο, στο οποίο φτάνουν Έλληνες από τις υπόδουλες περιοχές για να φοιτήσουν στο γυμνάσιο ή για να γλιτώσουν τις διώξεις των Τούρκων.

Ιδρύονται τυπογραφεία και τυπώνονται τα πρώτα βιβλία (1837), και εκδίδονται εφημερίδες (1856). Η εδώ εγκατάσταση πολλών αγωνιστών του 1821 δημιούργησε μια αντιοθωνική εστία με αποκορύφωμα το 1862, όταν με την έξωση του Όθωνα, στη Λαμία καταργήθηκε το κράτος και διοικούσε την πόλη Επαναστατική Επιτροπή.

Στα 1856 ιδρύεται το φθινοπωρινό παζάρι της πόλης και στα 1860 το πρώτο πιστωτικό ίδρυμα. Το εμπόριο γνωρίζει άνθηση και η Λαμία είναι έδρα Επισκοπής, Νομαρχίας, Δημαρχίας.

Η προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα (1881) ήταν καθοριστική για τη Λαμία, αφού έπαψε, έτσι να είναι ακριτική πόλη.Στον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897 η Λαμία κινδύνεψε να βρεθεί πάλι κάτω από την κυριαρχία των Τούρκων γεγονός που αποφεύχθηκε με την υπογραφή της ανακωχής της Ταράτσας.

 Νεότερα χρόνια

Το 1900 ιδρύεται η ?Συνεταιριστική Τράπεζα Λαμίας?, η πρώτη συνεταιριστική τράπεζα στον ελλαδικό χώρο και από το 1911 αποκτά εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και ηλεκτροφωτίζεται. Ο εθνικός διχασμός δεν άφησε ανεπηρέαστη τη Λαμία: Στις 2 Φεβρουαρίου 1918, κατά την επιστράτευση του 2ου Συντάγματος Πεζικού Λαμίας εκδηλώθηκε στάση κατά της κυβέρνησης Βενιζέλου, η οποία κατεστάλη από Σύνταγμα Κρητών και οδήγησε στην εκτέλεση επτά πρωταιτίων.

Β? Παγκόσμιος Πόλεμος, κατοχή και αγώνας ανεξαρτησίας

Τον Απρίλιο του 1941 τα γερμανικά ?στούκας? βομβάρδισαν ανηλεώς και σκόρπισαν τον όλεθρο σε κτίρια και σε ανθρώπους κατά την επίθεση των Γερμανών στην Ελλάδα. Η Λαμία και οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής της Φθιώτιδας έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην Αντίσταση κατά των Γερμανών, καθώς στα βουνά της αντήχησε το σάλπισμα του αγώνα με αποκορύφωμα την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου που πέτυχε καίριο πλήγμα κατά του φασισμού και βοήθησε στη νίκη των Συμμαχικών Δυνάμεων. Εκφραστής της αντίστασης εναντίον των Γερμανών ήταν ο Άρης Βελουχιώτης.

Την κατοχή και το άγχος των αντιποίνων δοκίμασαν οι κάτοικοι της Λαμίας μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών, την 18η Οκτωβρίου 1944, εορτή του Ευαγγελιστή Λουκά, πολιούχου της πόλης.

 

Σήμερα

Σήμερα η πόλη παρουσιάζει μια πληθυσμιακή έκρηξη αφού η Κατοχή και, κυρίως, Εμφύλιος Πόλεμος συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάπτυξη της αστυφιλίας με όλες της τις επιπτώσεις. Στη Βιομηχανική περιοχή λειτουργούν πολλές και αξιόλογες βιομηχανίες, παρέχοντας εργασία σε πολλούς εργαζόμενους. Επίσης από ετών λειτουργεί και αποτελεί πόλο έλξης η Πανελλήνια Έκθεση.Η Λαμία αποτελεί έδρα της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας καθώς και έδρα Πανεπιστημίου με δύο τμήματα:Τμήμα πληροφορικής με εφαρμογές στη Βιοϊατρική και έδρα τη Λαμία και τμήμα Οικονομικής Περιφερειακής Ανάπτυξης με έδρα τη Λειβαδιά.